ΤΟ ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

Μεταξύ των διοικητικών μεταρρυθμίσεων της βασιλείας του Ιουστινιανού σημαντική θέση κατέχει η δημιουργία πραγματικού κρατικού μονοπωλίου εισαγωγής ακατέργαστης μέταξας και παραγωγής μεταξωτών υφασμάτων, που συνεχίσθηκε ως τις μεγάλες αναταραχές της βασιλείας του Ηρακλείου και κατέληξε στην εγκατάσταση μεταξοπαραγωγής στον μεσογειακό κόσμο. ‘Από τα τέλη της περιόδου της ελεύθερης ρωμαϊκής πολιτείας, η ακατέργαστη σινική μέταξα εισαγόταν στο ρωμαϊκό κόσμο, όπου και την επεξεργάζονταν.

http://3.bp.blogspot.com/_NN9IYENWomQ/SYu8OMql1bI/AAAAAAAAACg/5jAA2qXgBjs/s400/Penelope+john+roddham+spencer+stanhope.bmp Διακρινόταν πάντοτε σαφώς από το πολύ βαρύτερο και λιγότερο διαφανές ύφασμα που ύφαιναν από τα βομβύκια του άγριου μεταξοσκώληκα στη Μικρά Ασία και αλλού και που ήταν γνωστό στους Ρωμαίους ως coa vestis. Στην αρχή η σινική μέταξα εισαγόταν κυρίως από τις οδούς των Καραβανιών που διέσχιζαν την Κεντρική Ασία. Μετά την πτώση όμως της δυναστείας των Han στις αρχές του 3ου αι. και τη συνακόλουθη απώλεια της λεκάνης του Tarin για τους Κινέζους, το εμπόριο της μέταξας μετατοπίσθηκε κυρίως προς τις θαλάσσιες οδούς. Το μεγαλύτερο εμπορείο, όπου γινόταν συνάντηση Κινέζων και δυτικών έμπορων, ήταν η Ταπροβάνη (σημερινή Κεϋλάνη). Από εκεί η ακατέργαστη μέταξα προωθούνταν είτε προς τους υπό ρωμαϊκή κυριαρχία λιμένες της Ερυθράς Θάλασσας, είτε προς τους υπό περσικό έλεγχο λιμένες του Περσικού κόλπου. Η σινική μέταξα ήταν ανέκαθεν πανάκριβο σπάνιο είδος στον ρωμαϊκό κόσμο και γι’ αυτό αποτελούσε και σύμβολο Κοινωνικής θέσεως. η θεσμοποίηση των κοινωνικών τάξεων, που χαρακτηρίζει το ύστερο ρωμαϊκό κράτος, ένίσχυσε τη σημασία της μέταξας. Η πορφυρή μέταξα χρησιμοποιόταν αποκλειστικά από τον ίδιο τον αυτοκράτορα και για αντικείμενα άμεσα συνδεμένα μαζί του. Στους ξένους ηγεμόνες ό αυτοκράτωρ προσέφερε επιμελώς αξιολογημένα δώρα σε μεταξωτά υφάσματα η σε φορέματα. Τα μεταξωτά φορέματα αποτελούσαν μέρος του ετήσιου μισθού των ανώτερων αξιωματούχων του κράτους. Η Εκκλησία επίσης, χρησιμοποιούσε ευρέως τα μεταξωτά για λειτουργικά άμφια, ιερά υφάσματα και άλλα παρόμοια. Έτσι, τόσο το κράτος, όσο και η Εκκλησία έγιναν οι συντριπτικά μεγαλύτεροι καταναλωτές μεταξωτών ειδών. Ωστόσο, η μέταξα δεν έπαυσε να είναι προσιτή και σε ιδιώτες, όπως δείχνει το πλήθος των μεταξωτών υφασμάτων της ύστερης αρχαιότητας που βρέθηκαν στην Αίγυπτο και αλλού.

Το εμπόριο παρέμεινε για καιρό σε ιδιωτικά χέρια. Ο νέος όμως ρόλος της μέταξας στην ύστερη αυτοκρατορία κατέστησε αναπόφευκτη την επιβολή κάποιου κρατικού έλεγχου. Οι μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού και η άνοδος του σασανιδικού κράτους παρείχαν τις προϋποθέσεις για την εφαρμογή τέτοιου έλεγχου. Από τα τέλη του 4ου αι. παρατηρείται ότι η διακίνηση της μέταξας μέσω των ρωμαιο-περσικών συνόρων, περιοριζόταν σε ορισμένα σημεία, που καθορίζονταν με συν θήκη και ελέγχονταν από ρωμαϊκής πλευράς, από ένα «κομμερκιάριο», ο όποιος υπαγόταν στην ευθύνη του «κόμητος των θείων θησαυρών». Ο αξιωματούχος αυτός αγόραζε μέταξα από τις περσικές αρχές και τη μεταπωλούσε σε έμπορους η απευθείας σε ιδιοκτήτες μεταξουργείων της Συρίας. Μπορούσε επίσης να διατηρεί στην κατοχή του αποθέματα μέταξας, ώστε να μη δημιουργείται έλλειψη κατεργασμένων μεταξωτών, όταν το συνοριακό εμπόριο ακατέργαστης μέταξας τύχαινε να διακοπεί εξ αιτίας πολέμου.

 

http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PHOTOS/8925.jpg

IMG_0348.JPG Σε τελική ανάλυση οι Πέρσες ήταν σε θέση να προσδιορίζουν την ποσότητα ακατέργαστης μέταξας που θα προμήθευαν στο Βυζάντιο και συνεπώς και την τιμή της, γιατί ήλεγχαν όχι μόνο τις θαλάσσιες εμπορικές οδούς ως τον περσικό κόλπο, άλλα και ως την ‘Ερυθρά Θάλασσα, ως κηδεμόνες του αραβικού βασιλείου των Ομηριτών. Επί Ιουστίνου είχε γίνει προσπάθεια να απαλλαγούν από τον περσικό έλεγχο, ενθαρρύνοντας το χριστιανικό αιθιοπικό βασίλειο των Αυξωμιτών να καταλάβει τη χώρα των Ομηριτών. Η επιτυχία όμως αυτή υπήρξε πρόσκαιρη, καθώς η περσική κυριαρχία είχε γρήγορα αποκατασταθεί στη ΝΔ. γωνία της αραβικής χερσονήσου και, συγχρόνως, ό περσικός έλεγχος πάνω στην προμήθεια μέταξας στο Βυζάντιο.

Ο Ιουστινιανός δεν εννοούσε να αφήσει την κατάσταση αυτή να συνεχίζεται. Το 530 έστειλε απεσταλμένους στη χώρα ‘Αξούμ να φροντίσουν ώστε οι Αιθίοπες έμποροι να αγοράζουν σινική μέταξα στις αγορές της Ταπροβάνης και να τη μεταπωλούν σε βυζαντινούς αξιωματούχους. ‘Αλλά οι Πέρσες, όπως αναφέρουν οι πηγές, κατόρθωσαν να ματαιώσουν αυτή την απόπειρα να αρθεί ό έλεγχός τους, αγοράζοντας οι ίδιοι όλη τη διαθέσιμη μέταξα προτού φθάσουν οι Αιθίοπες. Ήλθαν προφανώς σε συμφωνία με τους πωλητές να αγοράσουν μαζικά το σύνολο των αποθεμάτων τους σε καλή τιμή. Η επόμενη κίνηση του Ιουστινιανού ήταν να προσπαθήσει να καθηλώσει την τιμή της ακατέργαστης μέταξας στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, με την ελπίδα ότι έτσι θα ανάγκαζε τους Πέρσες να μειώσουν την τιμή που χρέωναν στα σύνορα και συνεπώς θα μειωνόταν η διαρροή χρυσού από την αυτοκρατορία. Αντίθετα προς τις προσδοκίες του, το μέτρο αυτό οδήγησε αρχικά στην αύξηση της μαύρης αγοράς της μέταξας και, λίγο αργότερα, στην εξάντληση των αποθεμάτων και στην παρακμή όλης της μεταξοβιομηχανίας. Το 540, όταν άρχισε νέος πόλεμος μεταξύ Βυζαντίου και Περσών, η βιοτεχνία της μέταξας φαίνεται ότι περνούσε κρίση. Ο νέος κόμης των θείων θησαυρών, Πέτρος Βαρσύμης, επεξέτεινε το κρατικό μονοπώλιο από τις εισαγωγές ακατέργαστης μέταξας στο εσωτερικό εμπόριο μεταξωτών υφασμάτων. ‘Η μέθοδος που εφάρμοσε ήταν απλή: επέβαλε με αυστηρότητα τη μέγιστη νόμιμη τιμή, αναγκάζοντας τους ιδιώτες εμπόρους και βιοτέχνες να εγκαταλείψουν το πεδίο. Η κυβέρνηση υποχρεώθηκε να αναλάβει τη διαχείριση πολλών πρώην ιδιωτικών εργαστηρίων για να συμπληρώσει την παραγωγή των κρατικών εργοστασίων (γυναικεία) που ειδικεύονταν σε μεταξωτά πολυτελείας για αυλική χρήση.

IMG_0350.JPG

Όντας αδέσμευτη από το διάταγμα που καθόριζε τη μέγιστη τιμή, μπορούσε να πωλεί σε ιδιώτες σε όποια τιμή έβρισκε αγοραστές και έτσι να προσκομίζει κέρδη στο δημόσιο ταμείο, χάρη στα οποία αντισταθμίζονταν οι πληρωμές προς τους Πέρσες. Η αυτοκρατορία, ωστόσο, εξακολούθησε να βασίζεται στους Πέρσες για το σύνολο των προμηθειών της σε ακατέργαστη μέταξα. Ο αυτοκράτωρ και οι σύμβουλοί του κατέβαλαν επίμονες προσπάθειες για την επίλυση του προβλήματος της παρακάμψεως του περσικού μονοπωλίου. Μια δυνατότητα θα ήταν να αναζωογονήσουν το εμπόριο των καραβανιών που περνούσαν προς Β. της Κασπίας Θάλασσας και συνεπώς δεν υπόκεινταν στον περσικό έλεγχο.

 

Το πρόβλημα είχε απλουστευθεί αφ’ ότου, από τις αρχές του 6ου αι., η Παραγωγή μέταξας σε εμπορική κλίμακα είχε επεκταθεί από το Chotan, που από καιρό βρισκόταν υπό τη σινική προστασία, στη Σογδιανή, η οποία ήταν ανεξάρτητη. Από εκεί θα ήταν δυνατό να εισαχθούν όχι μόνο ακατέργαστη μέταξα, αλλά και αυγά μεταξοσκωλήκων και η γνώση της τεχνικής της μεταξοπαραγωγής. Έτσι θα άρχιζε να παράγεται μέταξα σε χώρες της αυτοκρατορίας, όπου το κλίμα ευνοούσε και τη μεταξοσκωληκοτροφία και την καλλιέργεια της μορέας.

Η μυθιστορηματική αφήγηση του Προκοπίου για τους δύο μοναχούς που είχαν ζήσει πολλά χρόνια στη Σηρίνδα (πιθανότατα στη Σογδιανή ή στην Ύρκανία) και που το 552 επισκέφτηκαν τον Ιουστινιανό και το πρότειναν να φέρουν αυγά μεταξοσκώληκα, απηχεί ασφαλώς τις προσπάθειες του ‘Ιουστινιανού και των συμβούλων του να έλθουν σε επαφή με τη νέα αυτή πηγή της μέταξας.

Οι μοναχοί - που πρέπει να ήταν νεστοριανοί - ξεκίνησαν με την ενθάρρυνση του αυτοκράτορος και επέστρεψαν κομίζοντας αυγά μεταξοσκώληκα. Γρήγορα αναπτύχτηκε στη Συρία και αλλού μεταξουργία βασισμένη σε βυζαντινές πρώτες ύλες και υπό τον έλεγχο του κράτους. Η συνθήκη το 562 με τους Πέρσες προέβλεπε ακόμη την εισαγωγή μέταξας από το περσικό κράτος από ορισμένα σημεία των συνόρων. Ήδη το 568 όμως, όταν ήλθε στο Βυζάντιο πρεσβεία των Τούρκων, οι οποίοι ήλεγχαν τότε τη Σογδιανή, ό Ιουστίνος Β’ ήταν σε θέση να τους επιδείξει τους ακμαίους μορεώνες της Συρίας. Η αυτοκρατορία πλησίαζε να ανεξαρτητοποιηθεί στον τομέα της μεταξοπαραγωγής για εσωτερική κατανάλωση και για εξαγωγή στη βαρβαρική Δύση. Μεγάλο μέρος της τιμής για τη ριζική αυτή μεταβολή ανήκει στον Πέτρο Βαρσύμη, ο όποιος από τις θέσεις που εκάστοτε κατείχε υπήρξε ο υπεύθυνος για την προμήθεια της μέταξας επί 20 και πλέον έτη.

http://4.bp.blogspot.com/_Lg1-sKZbjQs/SxEzrBT0VWI/AAAAAAAADGA/kyri_s-7o4k/s1600/JustinianMosaic%5B1%5D.jpg

 

 

 

Διαμέσου της ομάδας των γειτονικών κρατών, τα οποία βρίσκονται υπό «αποικιακό» καθεστώς, καθώς επίσης δια μέσου των βυζαντινών κτήσεων της Ταυρικής (Βόσπορος – Χερσών), όπου ο Ιουστινιανός είχε εδραιώσει τη Βυζαντινή κυριαρχία, το Βυζάντιο επεκτείνει την επιρροή του στους λαούς που βρίσκονται βορείως του Καυκάσου, ουνικά φύλα, Αλβανούς, Αψίλες, Αβασγούς που εκχριστιανίζονται την εποχή του Ιουστινιανού και κατορθώνει να ανοίξει ένα νέο εμπορικό δρόμο που ξεκινώντας από τη Μαιώτιδα (Αζοφική θάλασσα) ή τη Λαζική (η σημερινή δυτική Γεωργία) και παρακάμπτοντας την Κασπία από βόρεια κατέληγε στη Σογδιανή (Σαμαρκάνδη).

Η αυτοκρατορία συνάπτει έτσι κατ’ ευθείαν εμπορικές σχέσεις με τους κατοίκους της περιοχής αυτής και απαλλάσσεται από τον απόλυτο έλεγχο της Περσίας στο εμπόριο της μέταξας, μολονότι οι Πέρσες παρέμειναν για ένα χρονικό διάστημα οι κυριότεροι προμηθευτές της αυτοκρατορίας.

Μεταξύ 552 και 554, και πιθανόν από τον παραπάνω δρόμο, δύο βυζαντινοί μοναχοί κατόρθωσαν να μεταφέρουν λαθραία από τη Σογδιανή αυγά μεταξοσκωλήκων. Εισάγεται έτσι και αναπτύσσεται η μεταξοτροφία στο Βυζάντιο, ιδιαίτερα στις μεσογειακές περιοχές, Ελλάδα και Συρία. Η εισαγωγή της μεταξοτροφίας στο μεσογειακό χώρο θεωρείται το μεγάλο γεγονός της οικονομικής ιστορίας του μεσογειακού κόσμου.